India and Bharat Name History : ‘इंडिया’ आणि ‘भारत’… पुन्हा एकदा चर्चेला उधाण आले आहे. राज्यघटनेतून ‘इंडिया’ हा शब्द काढून टाकण्यावर यापूर्वीच भर देण्यात आला आहे. राष्ट्रीय स्वयं संघाचे सरसंघचालक मोहन भागवत यांनी लोकांना ‘इंडिया’ ऐवजी ‘भारत’ हे नाव वापरण्याचे आवाहन केले आहे. 18 ते 22 सप्टेंबर या कालावधीत होणाऱ्या संसदेच्या विशेष अधिवेशनात मोदी सरकार भारतीय राज्यघटनेतून ‘इंडिया’ हा शब्द काढून टाकण्यासंबंधी विधेयक मांडू शकते, अशीही शक्यता वर्तवली जात आहे. अशा परिस्थितीत देशाच्या नावामागील ‘प्रवास’ जाणून घेणे आणि समजून घेणे आपल्या सर्वांसाठी खूप महत्वाचे आहे. देशाचे नाव कसे पडले ते जाणून घेऊया.
प्राचीन काळापासून आपल्या देशाला वेगवेगळी नावे आहेत. प्राचीन ग्रंथांमध्ये देशाची वेगवेगळी नावे लिहिली गेली – जंबुद्वीप, भरतखंड, हिमवर्ष, अजनाभ वर्ष, आर्यावर्त, तर त्यांच्या काळातील इतिहासकारांनी हिंद, हिंदुस्थान, भारतवर्ष, भारत अशी नावे दिली. पण त्यात भारत सर्वाधिक लोकप्रिय होते. विष्णु पुराणात असे आढळून आले आहे की ‘भारताच्या सीमा समुद्राच्या उत्तरेपासून हिमालयाच्या दक्षिणेपर्यंत पसरलेल्या आहेत. विष्णु पुराण सांगते, की ऋषभदेव जेव्हा गळ्यात दुपट्टा बांधून नग्न अवस्थेत जंगलात निघून गेले तेव्हा त्यांनी आपला ज्येष्ठ पुत्र भरत याला वारसा दिला, त्यामुळे या देशाचे नाव भारतवर्ष पडले.
हेही वाचा – World Cup 2023 : मोठी बातमी! वर्ल्डकपसाठी टीम इंडियाची घोषणा, पाहा संघ
भारत आणि भारतवर्ष ही नावे कशी पडली?
याबाबत अनेक दावे केले जात आहेत. पौराणिक काळातील मान्यतेनुसार, ‘भारत’ नावाचे अनेक लोक होते ज्यांच्या नावावरून भारत हे नाव मानले गेले. एक मान्यता अशी आहे की महाभारतात हस्तिनापूरचे महाराज दुष्यंत आणि शकुंतलाचा मुलगा भरत यांच्या नावावरून देशाचे नाव भारत ठेवले गेले. भरत देखील चक्रवर्ती सम्राट बनला, ज्याला चारही दिशांच्या भूमीचा स्वामी म्हटले जाते. भारत सम्राटाच्या नावावरून देशाचे नाव ‘भारतवर्ष’ ठेवण्यात आल्याचा दावाही केला जातो. संस्कृतमध्ये वर्ष म्हणजे क्षेत्र किंवा भाग.
सर्वात लोकप्रिय मान्यतेनुसार, दशरथपुत्र आणि भगवान श्री राम यांचा धाकटा भाऊ भरतच्या नावावरून या देशाचे नाव भारत ठेवले गेले. श्री राम चरित मानसानुसार, राम वनवासात गेल्यावर, भरतने पादुकाला सिंहासनावर ठेवून राज्यकारभार हाती घेतला, पण तो स्वतः राजा झाला नाही. त्याच्या त्याग आणि असीम प्रेमाने त्यांना महान राजा बनवले. त्यांच्या नावावरून देशाला नाव देण्यात आले. नाट्यशास्त्रात उल्लेख असलेल्या भरतमुनींच्या नावावरून देशाचे नाव पडले असाही एक समज आहे. तसेच मत्स्य पुराणात असा उल्लेख आहे की मनुनेच लोकांना जन्म दिला आणि त्यांची देखभाल केली म्हणून त्याला भरत म्हटले गेले. जैन परंपरेतही भरत नावाचा आधार सापडतो.
इंडिया हे नाव कसे पडले?
इंग्रज जेव्हा आपल्या देशात आले तेव्हा त्यांनी सिंधू खोऱ्याला सिंधू व्हॅली म्हटले आणि त्या आधारावर त्यांनी या देशाचे नाव इंडिया असे ठेवले. असे मानले जाते कारण पूर्वी भारत किंवा हिंदुस्थान म्हणणे कठीण होते आणि इंडिया म्हणणे खूप सोपे होते. तेव्हापासून भारताला इंडिया म्हटले जाऊ लागले.
‘वाचा मराठी’चा व्हॉट्सअप ग्रुप-3 जॉईन करण्यासाठी येथे क्लिक करा!
‘वाचा मराठी’चा व्हॉट्सअप ग्रुप-2 जॉईन करण्यासाठी येथे क्लिक करा!
‘वाचा मराठी’चा व्हॉट्सअप ग्रुप जॉईन करण्यासाठी येथे क्लिक करा!